Ryś to największy lądowy, drapieżny ssak z rodziny kotowatych, zamieszkujący najdziksze zakątki Polski. Ten jeden z największych drapieżników w Europie otarł się o granicę wyginięcia, a niektóre populacje tego gatunku są nadal zagrożone – bez aktywnej ochrony nie mają szans na przetrwanie. Występuje w Europie i Azji. Poza bliskim nam kotem domowym, ryś i żbik są jedynymi występującymi w Polsce przedstawicielami kotowatych. W Polsce jest gatunkiem rzadkim i chronionym. Badaniem populacji rysia w Polsce zajmuje się Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk i Instytut Ochrony Przyrody PAN. Został opisany naukowo przez Karola Linneusza w 1758 roku pod nazwą Felis lynx.
Wygląd
Ryś eurazjatycki jest największym przedstawicielem rodziny kotowatych na terenie w Polski i Europy. Ma muskularną i zwartą sylwetkę, długie kończyny, charakterystyczny krótki ogon i niewielką głowę osadzoną na krótkiej szyi. Jego głowa jest zaokrąglona. Zwieńczają ją szerokie uszy, na szczycie których znajdują się charakterystyczne pędzelki czarnej sztywnej sierści. Są one szczególnie dobrze widoczne u dorosłych samców. Osobniki dorosłe posiadają po bokach pyska wyraźnie dłuższe włosy tworzące tak zwane bokobrody. Pomiędzy nosem a policzkami widoczne są rzędy ciemnych plam, z których wyrastają długie na ok. 8 cm wibrysy, czyli włosy czuciowe. Oczy otoczone są wąskimi paskami jaśniejszej sierści. Łapy tego szlachetnego kota są szerokie, zwieńczone chowanymi pazurami, co ułatwia im stąpanie po grząskim terenie czy też śniegu. Grzbiet i boki ciała są pokryte futrem w odcieniach od płowego, przez rudy do pomarańczowego. Spodnia strona ciała jest wyraźnie jaśniejsza – przechodzi od szarej do kremowej. Różnice w umaszczeniu widać u rysi zamieszkujących różne tereny. Przykładowo, rysie zamieszkujące Karpaty mają bardziej wyraźne czarne cętki na kończynach, grzbiecie i bokach ciała. Natomiast u rysi zamieszkujących niższe tereny Polski znaczenia na bokach i grzbiecie jest zazwyczaj znacznie słabsze. Sierść rysia jest bardzo miękka i puszysta. Tworzą ją krótsze i cieńsze włosy puchowe oraz dłuższe i grubsze włosy przewodnie i ościste. Ze względu na przyrost włosów puchowych w okresie jesiennym, ryś wydaje się znacznie bardziej potężny niż latem. Długość ciała dorosłego rysia wynosi od 70 do 130 cm przy sięgającej ok. 65 cm. Waga dorosłego osobnika waha się w granicach od 12 do 32 kg.
Występowanie
Pierwotny zasięg rysia obejmował obszar od Pirenejów po Kamczatkę, od Bałkanów po Skandynawię i od Turcji po Tybet. Obecny naturalny zasięg występowania rysia euroazjatyckiego nie obejmuje krajów Europy Zachodniej. Od lat siedemdziesiątych dzięki reintrodukcji ten niezwykły kot zaczął się pojawiać na obszarach Szwajcarii, Austrii, Czech, Francji i Słowenii. W Skandynawii obserwuje się rozprzestrzenianie tego kotowatego poza koło podbiegunowe. Rysie w Polsce należą do dwóch populacji. Populacja nizinna występuje w Polsce północno-wschodniej: Kotlina Biebrzańska i puszcze Białowieska, Augustowska, Knyszyńska i Borecka. Populacja karpacka we Wschodnich i Zachodnich Karpatach oraz na Pogórzu Karpackim. Od przełomu lat 2009/2010 rysie są obserwowane także przy polskiej granicy w czeskim Karkonoskim Parku Narodowym. Pojedyncze osobniki były zauważane w Borach Tucholskich, Słowińskim Parku Narodowym i Puszczy Noteckiej. Od 2019 roku rozpoczęto reintrodukcję rysiów w ramach projektu „Powrót rysia do północno-zachodniej Polski. Do sierpnia 2019 wypuszczono na wolność 18 osobników. W Polsce według danych z ok. 2011 r. populacja wynosiła 296 osobników.
Charakterystyka
Słuch rysia euroazjatyckiego jest dużo lepiej rozwinięty niż człowieka. Te wyjątkowe koty są zdolne do usłyszenia dźwięków o wyższej niż my częstotliwości, sięgającej 60-70 kHz. Oczy rysi są bardzo dobrze przystosowane do widzenia przy słabym świetle. Zdolność tę wspomaga znaczna liczba pręcików światłoczułych w siatkówce i obecność warstwy odblaskowej dzięki której komórki zmysłowe są dwukrotnie stymulowane przez tę samą wiązkę światła. Dzięki położeniu oczu z przodu głowy pola widzenia obu oczu zachodzą na siebie, co daje rysiom możliwość widzenia stereoskopowego. Zdolność ta pozwala rysiowi dokładnie ocenić odległość od potencjalnej ofiary. W komunikacji międzyosobniczej dużą rolę odgrywa węch. Rysie należą do zwierząt długowiecznych. W niewoli rysie dożywają nawet 25 lat. W warunkach naturalnych rysie dożywają 18 lat. Samice rysia dojrzewają płciowo w drugim roku życia, a kocury w trzecim. Rysie żyją w matriarchacie. Wychowaniem potomstwa zajmuje się wyłącznie samica. Zdarza się, że młode samice, zajmują terytoria w pobliżu swojej matki i siłą rzeczy kontaktują się. Co za tym idzie, matki ze swoimi córkami, mogą tworzyć klany. Dorosłe kocury prowadzą samotniczy tryb życia. Wędrują w poszukiwaniu zdobyczy w obrębie swojego terytorium, które regularnie znakują moczem pozostawianym na pniach drzew i skałkach. Miejsca te są również znakowane przez inne rysie, w tym samice, stanowiąc rodzaj punktu informacyjnego o statusie rozrodczym poszczególnych osobników. Po upolowaniu ofiary żerują na niej kilka dni, pozostając w jej pobliżu przez czas żerowania. Ryś jest typowym drapieżnikiem, odżywia się wyłącznie upolowanymi przez siebie zwierzętami, które są najczęściej od niego dużo większe.
Rola rysi w środowisku
Rola i znaczenie rysi w ekosystemie leśnym jest nieoceniona. Dotyczy głównie ich wpływu na populacje innych gatunków. W pokarmie rysi dominują sarny i jelenie. Pojawiają się w ich diecie mniejsze ssaki, na przykład zające, drobne gryzonie, ptaki i inne gatunki zwierząt. Wśród saren rysie są w stanie zabić każdego osobnika, bez względu na wiek i kondycję, natomiast spośród jeleni, osobniki młode lub w gorszej kondycji. Rzadko notuje się w Polsce przypadki ataków rysi na zwierzęta gospodarskie. Po zakończeniu żerowania przez rysia, pozostawione przez niego resztki są wykorzystywane przez wiele gatunków ssaków i ptaków, dla których to źródło pokarmu jest niezwykle ważne. Rysie, dzięki swojemu wpływowi na populacje jeleniowatych, a zwłaszcza sarny, powinny więc być traktowane jako naturalni sprzymierzeńcy leśników.
